سنجش تراکم استخوان Bone Mineral Densitometry

 

پوکی استخوان شایعترین بیماری متابولیک استخوان است که با کاهش کلسیم و مواد معدنی باعث افزایش خطر شکستگی می شود. با توجه به میزان افزایش جمعیت و امید به زندگی، شیوع این بیماری رو به افزایش است. از هر سه زن، یک نفر و از هر دوازده مرد یک نفر به پوکی استخوان مبتلا می شوند. روند استخوان سازی در بدن از هنگام تولد آغاز می شود و بطور متوسط تا حدود 30 سالگی ادامه دارد و از آن پس رو به کاهش می گذارد و در نتیجه بافت استخوانی ضعیف تر و شکننده تر می شود. این بیماری را از آن جهت بیماری خاموش می نامند چون تا زمانیکه فرد دچار شکستگی استخوان نشده باشد و یا مجبور به تعیین سنجش تراکم بافت استخوان نباشد، هیچ علامت خاصی ندارد. خوشبختانه پوکی استخوان قابل پیشگیری و درمان بوده و امروزه با پیشرفتهای درمانی بدست آمده، می توان از بسیاری از شکستگیها جلوگیری نمود.

 

 

 

روش های تشخیص پوکی استخوان:

برای تشخیص میزان پوکی استخوان روشهای گوناگونی وجود دارد.

عکس برداری با اشعه ایکس تا آن زمان که این بیماری 40 درصد جرم استخوان را تحلیل نداده است، چیزی را نشان نمی دهد. اما آزمون های تخصصی تری وجود دارند که میتوانند جرم استخوانی را تعیین کنند.

بهترین و راحت ترین آنها سنجش تراکم استخوان یا دانسیتومتری (Densitometry) است. در این روش نیازی به آمادگی قبلی یا خوردن داروی خاصی نیست و پزشک می تواند میزان پوکی را با دقت زیاد تشخیص دهد و درمان لازم را برای بیمار تجویز کند. علاوه بر آن، دستگاه تراکم سنج استخوان فقط یک صدم تابش اشعه ایکس استاندارد را به کار می برد و می توان به وسیله آن کمترین تغییر در ذخیره استخوانی بدن را تشخیص داد. تراکم استخوان به طور معمول با استفاده از دستگاه DEXA در دو ناحیه مهره های کمری(spin) و مفصل ران(femur) یا لگن(hip) اندازه گیری می شود. اما میتوان تراکم استخوان در ساعد(forearm) را نیز اندازه گیری نمود.

 

تراکم سنجی استخوان این اطلاعات را نشان می دهد:

* تعیین تراکم استخوان پیش از رخ دادن شکستگی

* تایید تشخیص پوکی استخوان پس از رخ دادن شکستگی

* پیش بینی خطر شکستگیهای آینده

* ارزیابی تاثیر بخشی درمان ها برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوان

 

 

نکات مهمی که برای پیشگیری از پوکی استخوان باید در نظر داشت:

 

* مصرف کلسیم لازم:

مصرف روزانه 1000 میلی گرم کلسیم در روز برای زنان ضروری است. این میزان برای زنان 50 سال به بالا 1500 میلی گرم، برای زنان حامله و شیرده 1200 میلی گرم، کودکان 8-4 سال 800 میلی گرم، افراد 18-9 سال 1300 میلی گرم و برای مردان بعد از بلوغ تا سن 50 سالگی 1000 میلی گرم روزانه است. مواد غذایی غنی از کلسیم، شیر، ماست، پنیر و ماهی هستند. یک لیوان شیر کم چرب 300 میلی گرم و یک لیوان ماست کم چرب 400 میلی گرم کلسیم دارد. در صورت عدم دسترسی به مواد حاوی کلسیم، میتوان از مکمل های غذایی به همراه ویتامین D استفاده کرد. این مکمل ها را بهتر است به همراه وعده های غذایی و یا هنگام خواب خورد تا بیشتر جذب بدن شوند. موادی مثل قهوه، سیگار، گوشت قرمز و نوشیدنیهای کافئین دار مانع از جذب کامل کلسیم دریافتی می شوند.

استفاده از سایر منابع خوب کلسیم شامل حبوبات، انواع مغزها بویژه بادام، کنجد، سبزیهای برگی (انواع کلم)، انجیر و ماهی کیلکا و ساردین توصیه می شود. استفاده از سویا و نیز منابع خوب منیزیم که در ساختمان استخوان نقش دارند مانند عدس، نخود، بادام زمینی، فندوق، گردو، گوشت بدون چربی، شیر و فرآورده های آن، سبزیهای سبز و انواع ماهی نیز در افزایش جذب کلسیم موثر است.

* مصرف ویتامین D

مصرف این ویتامین همراه با مصرف کلسیم موجب جذب بهتر کلسیم در بدن می شود بویژه برای افرادی که کمتر از نور آفتاب بهره می گیرند و مجبور به استراحت در خانه هستند.

* انجام تمرینات ورزشی

* نشستن، ایستادن و خوابیدن صحیح

* انجام ورزشهای خاص پیشگیری از پوکی استخوان

* دارو درمانی با تجویز پزشک معالج

 

مواردی که همراه با افزایش احتمال خطر پوکی استخوان هستند:

* استفاده از داروهایی نظیر کورتیکواستروئیدها بیشتر از سه ماه، لووتیروکسین سدیم، داروهای ضدتشنج، هپارین، سیکلوسپورین، آلومینیوم، داروهای شیمی درمانی، لیتیوم.

* سابقه فامیلی شکستگی در استخوانها به علت استئوپروز (خصوصا شکستگی هیپ در مادر بیمار)

* سابقه شکستگی استخوان به دنبال ضربه خفیف بعد از سن 40 سال (Fragility Fracture)

* کمبود استروژن یا یائسگی زودرس در سن پایین (کمتر از 45 سال) و هیپوگونادیسم

* ابتلا به بیماریهایی نظیر آرتریت روماتوئید، هیپر پاراتیروئیدیسم اولیه، هیپر تیروئیدیسم

* وجود شواهد پوکی استخوان در رادیوگرافی ساده

* دریافت ناکافی کلسیم و ویتامین D در طول مدت عمر

* کاهش وزن به میزان بیش از 10 درصد در سن 25 سالگی

* اختلالات تغذیه ای و بیماری های سوء جذب

* مصرف زیاد مواد حاوی کافئین، سدیم و پروتئین

* نژاد آسیایی، سفید پوست و اسپانیایی

* داشتن اسکلت بندی ضعیف و ظریف

* سابقه شکستگی استخوانی در گذشته

* وزن کمتر از 57 کیلوگرم

* سابقه شکستگی مهره ها

* سن بیش از 65 سال

* مصرف سیگار و الکل

* فعالیت فیزیکی اندک

 

 

چه کسانی باید آزمایش سنجش تراکم استخوان را انجام دهند؟

* زنان بالای 65 سال

* زنان یائسه زیر 65 سال دارای یک عامل خطر پوکی استخوان

* بالغین با سابقه شکستگی ناشی از پوکی استخوان

* یافته های پرتونگاری ساده (استئوپنی یا شکستگی مهره)

* درمان طولانی با گلوکوکورتیکوئید (بیش از سه ماه)

* بالغین مبتلا به بیماریهای همراه با از دست رفتن تراکم استخوان

* بررسی پاسخ به درمان پوکی استخوان

* مردان 70 ساله و بالاتر